حصیربافی هنر اصیل ایرانی

حصیربافی هنر اصیل ایرانی

حصیربافی یکی از صنایع‌ دستی و هنرهای زیبایی می‌باشد که از زمان‌های دور تا به امروز در کشورهای مختلف جهان از جمله آفریقا، کشورهای جنوب شرق آسیا مانند اندونزی، تایلند و ایران رایج است. این هنر به صورت فعالیت خانگی در بسیاری از مناطق کشور از جمله مناطق جنوبی و شمالی ایران رایج است که زنان و مردان برای پر کردن اوقات فراغت و تامین مخارج زندگی محصولات حصیری کاربردی زیبایی مانند، سبد، زنبیل، پرده و غیره به شیوه‌های مختلف تولید می‌کنند. ما در این نوشته هنر حصیربافی، ابزارهای مورد نیاز آن و روش‌های بافت آثار هنری حصیری را به طور کامل توضیح می‌دهیم.

حصیر بافی چیست؟

زیر و رو کردن، بافتن و پیچاندن رشته‌های گیاهی در شکل‌های مختلف، به صورت ساده و نقش‌دار به کمک دست و پا را حصیربافی می‌گویند.

از حصیربافی برای ساخت ظروف (سبد، زنبیل و غیره)، کلاه، فرش، پرده و غیره بهره می‌گیرند که هرکدام کاربرد ویژه‌ای دارند. تولید و استفاده از این محصولات در مناطق شمالی و جنوبی کشور به دلیل دسترس بودن مواد اولیه و غیره بهره می‌گیرند که هرکدام کاربرد ویژه‌ای دارند.

تولید و استفاده از صنایع دستی حصیری در مناطق شمالی و جنوب کشور به دلیل در دسترس بودن مواد اولیه و تناسب آن با شرایط اقلیمی مناطق نامبرده، رواج بیشتری دارد.

ارزان بودن مواد اولیه و فراوانی آن از ویژگی‌های مهم تولید این آثار است. امروز بخشی از این محصولات به عنوان اشیای کاربردی و تزئینی در زندگی شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بافته‌های چوبی به صورت تخت و با حجم دیده می‌شوند. ایجاد نقش و تنوع آن وابسته به رشته‌ها و چگونگی از زیر و رو گذراندن آن‌هاست، رنگ این آثار نیز بستگی به رنگ طبیعی مواد اولیه‌ی آن‌ها دارد اگر چه در مواردی برخی از رشته‌ها را رنگ‌آمیزی کرده و به کار می‌برند.

مشاهده محصولات حصیری

لازم به ذکر است که با توجه به نوع ماده‌ی اولیه‌ی مصرفی و روش بافت یا تولید، برخی از این آثار نام‌های خاصی دارند که عبارتند از:

• حصیربافی
• بامبو بافی
• مرواربافی
• کپوبافی

ابزار و وسایل هنر حصیربافی

از مهم‌ترین ابزار و وسایل حصیربافی؛ قیچی، انواع چاقو، درفش، سوزن و ظرف آب (برای خیساندن رشته‌ها) می‌باشد. برگ درختانی مانند نخل، برگ و ساقه‌ی انواع نی، ترکه و شاخه‌های نازک درختانی مانند بید، ساقه‌ی گندم، برنج و امثال آن، نخ و انواع رنگزاها، مواد و مصالح هنر می‌روند. کاربرد برخی از این ابزار مورد استفاده عبارتند از:

• قیچی: از قیچی تیز با لبه‌های باریک برای بریدن چوب‌ها استفاده می‌شود.
• درفش: برای زمانی‌که می‌خواهید ترکه‌های اضافی را در بافت قرار دهید به کار می‌رود. درفش تیز ترکه‌ها را می‌شکند اما شما می‌توانید از آن برای ایجاد کردن سوراخ در تخته‌‌های سه لایی استفاده کنید.
• چاقو: برای بریدن الیاف ضخیم استفاده می‌شود.
• خط‌کش متری و نواری
• چسب: برای چسباندن و محکم کردن تکه‌های اضافی چوب در جایشان.
• گاز یا چراغ الکلی: برای سوزاندن پُرزها
• مقوا: زمانی‌که می‌خواهید وسیله‌ای با ته چهارگوش ببافید طراح را روی مقوا بکشید و سپس ترکه‌ها را روی طرح قرار دهید.
• درفش با نوک پهن: برای زمانی‌که می‌خواهید بافت را اگر لازم است باز کنید.

روش تولید حصیربافی چگونه است؟

اساس شیوه‌ی هنر حصیربافی، مبتنی بر در هم بافتن رشته‌های تهیه شده از برگ، ساقه و شاخه‌های نازک برخی از گیاهان است. تار و پود تشکیل دهنده‌ی آثار بافتنی همان رشته‌هایی هستند که هنگام بافت انعطاف‌پذیر بوده و به راحتی بافته می‌شوند.

آثار هنری حصیربافی به دو روش بافته می‌شوند که عبارت‌اند از: مشبک و پیچشی. در شیوه‌ی بافتنی مشبک هنگام بافتن رشته‌ها شبکه و روزنه‌هایی به نسبت منظم و هندسی در محصول ایجاد می‌شود (مانند انواع حصیر و بامبو)؛ اما در روش پیچشی یا مارپیچ، ابتدا رشته‌هایی به شکل طناب یا نوار بافته شده و سپس آن‌ها را به صورت مارپیچ کنار یکدیگر پیچیده و به هم متصل می‌کنند تا شی‌ء نهایی حاصل شود.

نکته: در تولید یکی از انواع حصیرها که بیشتر برای پرده استفاده می‌شود، تعدادی نی‌های باریک نازک مرداب را یک اندازه کرده و در کنار یکدیگر به صورت موازی قرار می‌دهند سپس به وسیله‌ی نخ در فواصل زمانی مشخص آن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند. کناره‌های این حصیرها را معمولا با پارچه‌ای نخی به صورت حاشیه‌ای 3 تا 5 سانتی‌متری پوشانده و می‌دوزند.

خرید انواع محصولات حصیری

الف) مراحل تولید حصیربافی به روش بافت مشبک

• مواد اولیه شامل برگ نخل، ساقه‌ی نی، ساقه‌های گندم و برنج یا ترکه‌های نازک بید را تهیه می‌کنند.
• در صورتی که از ساقه‌های نی استفاده شود، ساقه‌ها را پس از خیساند بریده و به صورت نوارهای باریکی در می‌آورند.
• رشته‌ها را مانند تار و پود از زیر و روی یکدیگر به شیوه‌های مختلف می‌گذرانند تا شی‌ء مورد نظر با طرح‌ها و نقش‌های مشبک ایجاد شود.

ب) مراحل تولید حصیربافی به روش بافت پیچشی (مارپیچی)

• مواد اولیه شامل برگ نخل، ساقه‌‌ی نی، گندم و برنج و ترکه‌های نازک بید را تهیه می‌کنند.
• چند رشته را به صورت نوار بافته یا به دور یکدیگر مانند طناب می‌پیچند.
• طناب یا نوار حاصل را متناسب با شکل ظاهری شی‌ء مورد نظر از مرکز دایره به صورت مارپیچ کنار یکدیگر متصل می‌کنند.

در صورتی که برخی از رشته‌ها را رنگ‌آمیزی کنند می‌توان آثار رنگارنگ نیز به وجود آورد. همچنین گاهی با دوختن برخی از آرایه‌ها از جمله نخ‌های رنگی بر این‌گونه آثار، آن‌ها را تزئین می‌کنند.

انواع حصیربافی

حصیر بافی بر اساس نوع بافت و نوع گیاهی که استفاده میشه انواع مختلفی داره.

ترکه‌بافی، چم بافی، مرواربافی، کپو بافی، بامبو بافی و… نمونه‌هایی از انواع حصیر بافی هستن که در ادامه به توضیح هرکدامشون می‌پردازیم.

ترکه بافی

در این روش از شاخه‌های درخت بید استفاده میشه که در صورت خشک بودن اون رو در آب (ترجیحاً آب جوش) خیس میکنن تا قابل استفاده بشه.

پس از اینکه ترکه آماده استفاده شد، چهار عدد از اون رو در کنار هم و چهارعدد ترکه دیگر رو به طور متقاطع روی آنها قرار میدن تا به شکل ستاره‌ای هشت ‌پَر بشه.

سپس بافنده با ترکه‌های نازک بافت رو به شکل یکی زیر، یکی رو شروع میکنه و ترکه‌های نازک رو به طور یک در میان از میان ترکه‌هایی که روی هم قرار گرفتن عبور میده.

پس از اینکه بافت قسمت کف به اتمام رسید، برای بافت قسمت لبه باید به بافت حالتی مارپیچی داد و انتهای کار را نیز به صورت مارپیچی ساخت. در مرحله نهایی، ترکه‌ها را باید به داخل قسمت مارپیچ خم کرد.

چم بافی

در روستاهای مراغه، هنر چم ‌بافی بسیار محبوب و مورد توجه است.

در این روش از شاخه‌های جوان گیاهی به نام چم (موسن) برای ساخت محصولات حصیری استفاده میکنن.

روش تولید آن همانند روش ترکه بافی هست با این تفاوت که محصولات چم ‌بافی ظرافت ترکه بافی رو نداره.

مروار بافی

مروار نوعی چوب ترکه است که در اطراف تهران، ملایر و مراغه کشت میشه.

در این روش ابتدا زواید مروارهای چیده شده را میگیرن و سپس ترکه‌ها را به چند قسمت تقسیم کرده و با آب می‌جوشانند.

لایه رویی رو جدا میکنن و پس از خشک شدن ترکه، برای بافتن انواع سبد استفاده می‌کنن.

پس از بافتن اگر 48 ساعت اون‌ها رو در معرض آفتاب قرار بدیم، رنگ مروارها طلایی شده و زیبایی خاصی به محصول می‌بخشن.

کپوبافی

کپوبافی هنر دیرینه مردم دزفول و از صنایع دستی خوزستانه.

برای کپوبافی از برگ‌های روشن و تازه درخت خرما استفاده میشه، زیرا برگ‌های تازه هنوز بر اثر نور خورشید تغییر رنگ ندادن.

برای آماده‌سازی این برگ‌ها، بلافاصله پس از جدا شدن از درخت، اون‌ها رو در معرض نور خورشید قرار میدن تا خشک و شفاف بشن.

سپس این برگ‌ها رو در آب خیس می‌کنن، زیرا کپوبافی با استفاده از برگ‌های مرطوب انجام میشه.

بامبو بافی

بامبو بافی از صنایع دستی استان گیلانه. گیاه بامبو یا همان نی خیزران در مرداب‌ها، دامنه‌های کوه و حاشیه رودخانه‌ها که رطوبتی بین 60 تا 90 درصد دارن، رشد میکنه.

هرچه رطوبت بالاتر باشه، گیاه بامبو دارای مرغوبیت بیشتری میشه.

این گیاه قدمتی طولانی داره و تخم آن اولین بار توسط کاشف‌السلطنه به ایران وارد شد.

توجه داشته باشید که محصولی که از بامبو تولید میشن، باید رنگ اون‌ها طلایی مایل به سفید باشه، چون اگر رنگ بامبو سبز باشه یعنی گیاه خشک نشده و رنگ آن کم‌ کم رو به سیاهی خواهد رفت.

استفاده از نی

برای آماده‌سازی نی‌ها جهت بافتن حصیر، ابتدا اون‌ها رو با داس میچینن و شاخ و برگ‌های اضافی را قطع می‌کنن.

سپس برروی اون‌ها شکافی طولی ایجاد میکنن و نی‌ها رو روی هم قرار میدن و با زدن ضربه اون‌ها را خرد یا تکه تکه میکنن تا عرض‌های متفاوتی از نی رو بدست بیارن.

حال این نی‌ها آماده بافتن هستن. بافتن اون‌ها به صورت سه تا زیر و سه تا رو انجام میشه. از این نوع حصیر بیشتر برای ساخت زیرانداز یا سایبان استفاده می‌کنن.

برگ درخت خرما

روش بافتن حصیر از برگ درخت خرما به این صورته که ابتدا برگ‌ها رو از درخت جدا یا به اصطلاح پَر میکنن و برای از بین بردن رنگ برگ‌ها اون‌ها رو در آب می‌خیسانند تا رنگ اون‌ها زرد بشه.

حالا این نوارها آماده بافتن هستن. البته بافنده‌ها گاهی برای زیباتر شدن محصولاتشون از رنگ‌های شیمیایی یا طبیعی و نخ استفاده می‌کنن.

بافنده‌ها برای ایجاد طرح روی محصول، نوارهای رنگ شده را جوری می‌بافند که طرح مورد نظرشان روی حصیر ظاهر بشه، که این به معنی ذوق و هنر فوق‌العاده بافنده‌ است.

کدام یک از انواع حصیر بافی بهتره؟

اینکه حصیر شمال بهتر است یا جنوب و یا حصیر بافته شده از کدام جنس بهتر است، تماماً به سلیقه و کاربردی که انتظار دارید بستگی دارد.

تجربه و آمار فروشی که داشتیم به ما نشان داده که معمولاً محصولات حصیری شمال کشور برای جنوب کشور جذاب است و بالعکس محصولات حصیری جنوب کشور برای شمال جذابیت دارد.

استفاده از هرکدام از محصولات حصیری شمال کشور و جنوب کشور، حس نزدیکی به طبیعت رو به دیزاینتون اضافه میکنه.

تجربتون رو لطفاً با ما به اشتراک بذارین

اگر در مورد استفاده از محصولات حصیری و یا حصیربافی تجربه‌ای دارید، خوشحالمون می‌کنید که برامون کامنت بذارید و در تکمیل این مقاله بهمون کمک کنید.